"Dziesiąte podejście" — zbiór SF

Tytuł:           Dziesiąte podejście

Tytuł oryginału: Tenth Time Around  
Autor:           J.T. McIntosh      

Wydawnictwo:     Alfa               
Rok 1. wydania:  1953-1965          

Zbiorek dziesięciu opowiadań SF (z całą pewnością nie hard). Dość szybka lektura, raczej przyjemna. Podobno pierwszy zbiór tego Autora. Teksty wcześniej pojawiały się w różnych czasopismach, więc kolekcja raczej sztuczna, nie ma co doszukiwać się lejtmotywu.

Opowiadania dość zróżnicowane tematycznie, oparte na różnych pomysłach. Dość dużo tematyki damsko-męskiej. Czasami McIntosh gra na emocjach i stawia swoich bohaterów w trudnych sytuacjach, czasami koncentruje się na walce (ale nie na rąbance) o coś tam. Znamienna wydaje mi się silna reprezentacja szpiegów w książce. Sądzę, że zimna wojna wywarła olbrzymi wpływ na teksty.

Bohaterowie również urozmaiceni — kobiety, mężczyźni, androidzi, małżeństwa... Na ogół potrafili sobie zaskarbić moją sympatię, a co najmniej zainteresowanie losami.

Fikcji w tym SF nie brakuje, ale niekiedy pierwiastek S bywa niedopracowany — jaki płonący wodór lecący od Słońca w stronę Ziemi? Skąd brałby tlen do spalania? Po wybuchu bomby atomowej źródło energii gwiazd już powinno być znane. "Standardowy przedział" zamiast "odchylenia standardowego" (chociaż to może być kwestia tłumaczenia). Acz ogólnie odnoszę wrażenie, że Autor mocno wierzy w potęgę nauki — w historyjkach nie brakuje kolonii na innych planetach, androidów ani innych objawów dobrze rozwiniętej techniki.

Język nie jest zły, ale mógł być lepszy. Przeszkadzały mi liczby zapisywane cyframi, nawet w dialogach. Sporadyczne literówki mogłabym jakoś przeżyć.

"Dzieci Wszechświata" — przestarzałe

Tytuł:           Dzieci Wszechświata          

Tytuł oryginału: Kinder des Weltalls          
Autor:           Hoimar von Ditfurth          

Wydawnictwo:     Państwowy Instytut Wydawniczy
Rok 1. wydania:  1970                         

Książka nie zestarzała się z taką gracją, jak "Duch nie spadł z nieba". O bardzo wielu rzeczach wiedziałam już wcześniej, a tu Autor próbuje mi sprzedać podstawy ewolucji, wędrówkę kontynentów czy datowanie za pomocą radioaktywnych izotopów jako nowość i przełom z ostatnich lat. Do tego wiele się pozmieniało w nauce od czasu napisania książki: nie zgadza się liczba planet ani liczba znanych pierwiastków, o dinozaurach robią kreskówki dla dzieci...

Ditfurth nadal wykazuje talent popularyzatorski, wymyśla interesujące metafory i modele, ale jego wysiłki bardzo często trafiają w próżnię — rzadko kiedy dowiadywałam się czegoś nowego. Acz przyznaję, że to się zdarzało. Czasem również poznawałam więcej szczegółów zjawiska, o którym wcześniej słyszałam bardzo pobieżnie.

Książka mówi o związkach między życiem na Ziemi a Wszechświatem (ze szczególnym uwzględnieniem Układu Słonecznego). Te zależności nie są tak proste, jak to się wydaje na pierwszy rzut oka. Na przykład Słońce nie tylko wysyła nam energię wychwytywaną przez rośliny. Wpływu Księżyca też nie należy zaniedbywać.

Przy tych wszystkich uwarunkowaniach aż nasuwa się zasada antropiczna. Autor jednak przez cały czas stara się jej unikać. Chociaż niektóre sformułowania (na przykład to o "kosztownej ewolucji" białego karła, który nie rozrzuca wytworzonych pierwiastków w eksplozji supernowej) wydają się niezręczne.

Nie mam zastrzeżeń do języka, poza tym, że niektóre sformułowania obecnie wydają się naiwne. Słownictwo bardzo przystępne, żadnego żargonu tylko dla wtajemniczonych.

"Sokół maltański" — amerykański kryminał noir

Tytuł:           Sokół maltański   

Tytuł oryginału: The Maltese Falcon
Autor:           Dashiell Hammett  
Wydawnictwo:     Iskry             

Rok 1. wydania:  1930              

Najbardziej znana powieść Hammetta, podobno zapoczątkowała nurt noir w kryminałach, z pewnością można ją uznać za klasykę gatunku. Cóż, nie przypadła mi do gustu. Zdecydowanie wolę wariant brytyjski, w którym detektyw częściej używa mózgu niż pięści, częściej myśli niż blefuje. No i zachowuje się jak dżentelmen.

Akcja rozgrywa się w San Francisco, chyba w czasach prohibicji, chociaż nie rzuca się to w oczy. Gliniarze są głupi, prokurator niewiele mądrzejszy, prawie każdy wymachuje rewolwerem, a rozwiązywanie problemów polega głównie na zastraszaniu przeciwnika.

Nie potrafiłam się zmusić do kibicowania detektywowi. Niby na samym początku ktoś mu zabija partnera, ale jakoś wcale nie życzyłam bohaterowi powodzenia w śledztwie. Być może dlatego, że on się niezbyt przejął śmiercią wspólnika. Ba, żona zastrzelonego podejrzewa, że to protagonista zamordował, aby móc ją poślubić.

Jeszcze mniej podobała mi się rola kobiet w powieści. Głupiutkie i bardziej puste w środku niż wydmuszka, ładnie wyglądają, parzą kawę, przygotowują jedzenie, robią głupoty natychmiast po spuszczeniu z oczu, lgną do cynicznego bohatera jak muchy do... Rozumiem, że model kobiety bardzo się zmienił po drugiej wojnie światowej i wymyśleniu antykoncepcji, ale dlaczego wszystkie lepią się do tej łajzy, a między uszami mają wyłącznie intuicję? Przynajmniej przeważnie dobre z nich duszyczki.

Książka krótka, ale mam wrażenie, że znalazło się w niej miejsce dla wielu zapychaczy. Bohater nic, tylko skręca sobie papierosy. Słowo "kapelusz" też pada podejrzanie często. Aż się zaczęłam zastanawiać, czy to nie są jakieś fetysze Autora.

Język raczej prosty, słownictwo nie razi bogactwem. Ale przynajmniej literówek raczej nie ma. Braki w przecinkach kładę na karb zmian, które w międzyczasie zaszły w polszczyźnie.

"Mort" — śmierć w Świecie Dysku

Tytuł:             Mort           

Tytuł tłumaczenia: Mort           
Autor:             Terry Pratchett

Wydawnictwo:       Corgi Books    

Rok 1. wydania:    1987           

Czwarty tom "Świata Dysku", początek podcyklu o Śmierci. Tym razem temat poważniejszy, więc satyry jakby mniej. No bo Śmierć musi się czasami czuć bardzo samotny (w angielskim temu słowu przypisuje się rodzaj męski) — nikt go nie lubi, nie zaprasza na imprezy... Ale z powieścią nie jest tak ponuro, żeby w ogóle nie dało się uśmiechnąć.

Tytułowy Mort (zdrobnienie od Mortimera) to chłopiec, którego Śmierć bierze na czeladnika. Przy okazji dowiadujemy się więcej o miejscu, w którym zamieszka i poznajemy pozostałych domowników. A wbrew pozorom gospodarz ma córkę.

W tej powieści pojawia się fabuła jako fabuła, a nie tło do żarcików. Wprawdzie zbliżona do romansu, ale pewnie od czegoś trzeba było zacząć. Romans na wesoło, bez westchnień i serenad da się przeżyć. A nie może być poważnie, skoro to Śmierć bierze się do aranżowania związków. Pierwsza dłuższa rozmowa dwojga swatanych to właściwie obrzucanie się delikatnymi inwektywami.

Pratchett zaczyna szaleć z formą — mamy tu przypisy do przypisów. Kolejna okazja, żeby wcisnąć do tekstu ironiczny komentarz. Albo nawet dwa.

Nie brak również tradycyjnego humoru — ani zaskakujących porównań, ani bazującego na grze słów. Mój ulubiony fragment to:

Yeah, them, and the princesses were beautiful as the day is long and so noble they, they could pee through a dozen matresses.

Po raz kolejny współczuję tłumaczowi. Pratchett styl ma lekki, ale przekładanie to ciężki kawałek chleba.

Warto jeszcze wspomnieć o grze słów w tytule — "mort" po francusku znaczy "śmierć" i angielski zaczerpnął wiele terminów z tego źródełka (kto nie słyszał o "Mortal Combat"?). A u nas mamy chyba tylko przestarzałą "mortyfikację" i łacińskie "rigor mortis". Ale może "martwy" z tego samego korzenia wyrasta?

"Legion" — historyczna jatka

Tytuł:           Legion              

Autor:           Elżbieta Cherezińska

Wydawnictwo:     Zysk i S-ka         

Rok 1. wydania:  2013                

Spodobała mi się "Korona śniegu i krwi", udany mariaż historii (rozbicia dzielnicowego) i fantastyki. Miałam nadzieję na powtórkę z rozrywki, więc wzięłam się za "Legion", chociaż dotyczy okresu, którego nie cierpię — drugiej wojny światowej. A tu rozczarowanie, bo w tej książce fantastyki w ogóle nie ma, została tylko jatka.

Gruba księga, z wieloma postaciami (zazwyczaj kiedyś naprawdę żyjącymi) i wątkami. Jej napisanie musiało wymagać potwornej ilości badań. Doceniam wysiłek, chociaż te ziarna padły na wyjątkowo niesprzyjający grunt.

Fabuła dotyczy wyjątkowej jednostki wojskowej. Nie wciągnęła, ale i nie miała na to szansy — z grubsza wiedziałam, jak się muszą skończyć wątki bazujące na historycznym tle, polityczne przepychanki mierziły, a te drobne, ludzkie, obyczajowe nigdy mnie nie ciekawiły. Tylko żal było patrzeć, jak wartościowi ludzie tracą życia, a kanalie kwitną, dopóki nie trafią na silniejszego.

Bohaterów mnóstwo, ale właściwie nie ma żadnego głównego, tylko niektórzy pojawiają się na kartach częściej. Słabo orientuję się w strukturach armijnych, więc wojskowych było najtrudniej zapamiętać. Szczególnie mylili mi się Ząb i Żbik.

W pewnym momencie zaczęła mnie bardzo razić czarno-białość organizacji. Tylko jedna grupa jest szlachetna, inteligentna i bez skazy (o, oni długo przed wybuchem wiedzieli, że Powstanie Warszawskie nie ma sensu). Ich sprzymierzeńców jeszcze można polubić, ale wrogowie to niemal nieodmiennie albo idioci, albo bandyci, a często jedno i drugie. Kiedy czytam opowieść, w której po jednej stronie stoją sami dobrzy ludzie, a po drugiej sami źli, zaczynam podejrzewać, że to bajka dla dzieci lub propaganda. Nie pomagało, że wybrańcy są tak skrajnie prawicowi, że AK przy nich wychodzi na zbieraninę podejrzanych ludzi zawzięcie kolaborujących z komunistami.

Za to na plus zróżnicowana narracja — od czasu do czasu dostajemy króciutką biograficzną notkę pojawiającej się postaci albo wycinek z prasy czy raportu, podany zmienioną czcionką. Takie wstawki urozmaicały lekturę.

Język pozostawia wiele do życzenia. Nie tylko zagubione podmioty, liczby zapisywane cyframi w dialogach, ale również "ubieranie munduru" (s. 646), a nawet błąd ortograficzny (s. 618). Otóż "marz" wiąże się z marzeniami, a "maż" z mazaniem. Wypadałoby ich nie mylić. Przeszkadzały mi również anachroniczne nawiązania do współczesnych filmów.

"Największa z przygód" — zakończenie cyklu

Tytuł:          Chłopcy. Największa z przygód

Autor:          Jakub Ćwiek                  

Tom:            4                            
Wydawnictwo:    Wydawnictwo SQN              

Rok 1. wydania: 2015                         

Czwarta i ostatnia część cyklu o chłopcach z Nibylandii, którzy uwspółcześnili się i pokochali motocykle. Uwięziona wcześniej i wstępnie spacyfikowana Dzwoneczek wraca do siebie i akcji, próbuje skompletować rodzinę, przekabaconą przez wroga. Tym razem wątki podomykane (acz z możliwością sequela, a może nawet całego stadka dopisków).

Lektura lekka, łatwa i szybka. Niekoniecznie przyjemna, bo humor zniknął, a zabawa się skończyła i to dawno temu. Odrobina magii, nieco grozy czającej się w czeluściach Skrótu, dużo wielkich silnych facetów na motocyklach. Wręcz tłumy.

"Chłopcy" to jedna z tych powieści (czy tam cyklów, na jedno wychodzi), które czyta się dla wartkiej akcji, ale raczej nie dla refleksji czy prawd objawionych. Na pewno nie dla kunsztownych zdań. Fabuła w związku z powyższym nie najgorsza, ale jakoś nie przykuła do książki — nie mogłam się zmusić do kibicowania bohaterom pełnym sercem. Nie chciałabym się zaprzyjaźniać z takimi typami. I argument, że ich wrogowie są jeszcze gorsi, niespecjalnie mnie przekonuje.

Sceny walki nie przypadły mi do gustu (za wyjątkiem jednej, z wykorzystaniem szydełka) — nie dosyć, że jatki, to jeszcze bohaterowie wydają się niezniszczalni i jakoś sobie radzą z dowolnie licznym wrogiem.

Postacie przeważnie znane z poprzednich części — i chłopcy Dzwoneczek, i ich fałszywe tożsamości. Ot, czasem okaże się potrzebne wprowadzenie jeszcze jednego bohatera, ale to już postacie drugoplanowe. No, może w Stalówce zaszły interesujące zmiany.

Językowo — momentami przeszkadzały mi przekleństwa. Może to oznaka procesów starzenia, a może pewna monotonia bluzgów. Rzadko układały się w ciekawe i niespotykane wiązanki (acz muszę przyznać, że to się zdarzało — dialog z użyciem "pały Chrystusa" wybijał się z tła). Słownictwa nie sposób zaliczyć do bogatych, ale i nie tego człowiek oczekuje od bikerów.

"Łaska" — kryminał o dzieciach

Tytuł:           Łaska             

Autor:           Anna Kańtoch      

Wydawnictwo:     Wydawnictwo Czarne

Rok 1. wydania:  2016              

Kryminał, akcja rozgrywa się w niewielkim miasteczku, głównie w schyłkowym socjalizmie, ale i wydarzenia niedługo po wojnie mają znaczenie. Autorka jeszcze niedawno pisała fantastykę i to trochę widać, ale koniec końców okazuje się, że każde dziwaczne wydarzenie ma swoje racjonalne wytłumaczenie. Widać również pewne podobieństwa do młodzieżowego cyklu o Ninie Pankiewicz.

Książka zaczyna się dość nietypowo, od scenki, która miała miejsce przed laty w lesie. Przez dłuższy czas nie wiadomo, o jakie przestępstwo chodzi, obraz wyłania się z oporami. Ale jak już wszystko się wyklaruje...

Bohaterowie wydają mi się interesujący, rozbudowani, ze swoimi historiami, problemami i tajemnicami. Postacie zróżnicowane, mają własne osobowości. Nawet drugo- czy trzecioplanowe.

Ładnie wykorzystane realia minionego ustroju. Cóż, tak właśnie było. Ale Kańtoch pomija większość socjalistycznych niedogodności — bohaterki nie spędzają całych godzin w kolejkach, kartki na żywność ledwie wspomniane. Nigdy nie mieszkałam w małym miasteczku, ale jedna jedyna taksówka w miejscowości kojarzy mi się z loterią...

Do sposobu podawania kluczowych dla zbrodni informacji też nie mam zastrzeżeń. Niby prawie wszystko tu jest, ale wzór na kawałkach układanki nie rzuca się w oczy aż do końca. Pewne rzeczy pozostają niewyjaśnione, na przykład śmierć Wojtka. Chociaż, pewnie można to sobie dośpiewać.

Świetnie się czyta. Kiedy już akcja się rozkręci i tajemnica goni tajemnicę, od książki trudno się oderwać.

Nie pamiętam żadnych usterek językowych.

"Zgroza w Dunwich" — klasyka horroru

Tytuł:           Zgroza w Dunwich   
Autor:           Howard P. Lovecraft

Wydawnictwo:     Vesper             

Rok 1. wydania:  1917-1935          

Zbiór opowiadań, w zamierzeniu przerażających (tak uprzedza podtytuł), w praktyce — niezbyt strasznych. Czytałam między innymi przed zaśnięciem i koszmarów nie uświadczyłam. Historie nie powiązane ze sobą bezpośrednio, ale często występują w nich wspólne elementy; na przykład konflikt między dwiema obcymi rasami, pokazany raz z jednej strony, raz z drugiej. Chyba można uznać, że to kolekcja różnych wydarzeń z jednego uniwersum (później ochrzczonego "mitologią Cthulhu").

Przeszkadzało mi, że finały opowieści często są bardzo przewidywalne. Jakby Autor święcie wierzył, że odbiorca nie ma prawa niczego się domyślić, dopóki nie dostanie rozwiązania podanego czarno na białym. Ale liczę się z tym, że przez ostatnie sto lat czytelnicy się wyrobili i nie tak łatwo ich zaskoczyć.

Nie pomagało również rozwleczenie tekstów, opisy bogate w niekończące się listy przymiotników. Tym bardziej uciążliwe, że często miałam już swoje typy co do finału i tylko czekałam na sprawdzenie, czy miałam rację.

Bohaterowie poszczególnych teksów wydają mi się bardzo podobni. Zazwyczaj jest to mężczyzna, Amerykanin, oczywiście biały (Lovecraft był rasistą, jak większość ówczesnego społeczeństwa), nieźle wykształcony. Często od dawna skrywa jakąś straszliwą tajemnicę, ale w końcu opisuje ją, aby ustrzec ludzkość przed potwornym błędem. Czytał, a przynajmniej słyszał o "Necronomiconie". Podobieństwa podkreśla podobna narracja — przeważnie, ale nie zawsze, pierwszoosobowa.

Typowy protagonista ma za sobą okropną przygodę, którą postanawia spisać. Zabieg ciekawy, ale mocno osłabia dramatyzm opowieści. Skoro już wiadomo, że bohater przeżył...

Na artefakty pochodzące od obcych ras bohaterowie zazwyczaj reagują instynktowną odrazą. Budowle, biżuteria, cokolwiek — wydaje się ohydne. Symptomatyczne, jak sądzę. Ostatnio ufoludki chyba przeważnie bywają szlachetne (taki E.T. może nie jest przystojny, ale wzbudza sympatię). Mam nadzieję, że to oznaka cywilizowania się człowieka i zmiany nastawienia do innych gatunków.

Interesujące nawiązania do religii. Istnieją, ale nie pchają się nachalnie w oczy.

Do języka nie mam zastrzeżeń. Nie znam oryginału, ale tłumaczenie wydaje mi się ciekawe — ma własny styl, cechy charakterystyczne, może nawet nieźle oddaje słownictwo sprzed wieku.