"W towarzystwie zwierząt" — o zwierzętach domowych

Tytuł:           W towarzystwie zwierząt      

Tytuł oryginału: In the Company of Animals    
Autor:           James Serpell                

Wydawnictwo:     Państwowy Instytut Wydawniczy

Rok 1. wydania:  1986                         

Książka analizuje nietypowy stosunek między ludźmi a hodowanymi w domu pieszczoszkami. No bo dlaczego właściwie trzymamy psy i koty? Płacimy za karmę i weterynarza, sprzątamy, kiedy ulubieńcy nabrudzą, wyprowadzamy na spacer... Jaką potrzebę zaspokajamy? Jak to o nas świadczy i na co wpływa? Dlaczego najczęściej wybieramy akurat psy i koty, a nie na przykład papugi i chomiki?

Autor próbuje odpowiedzieć na te i inne pytania w dwunastu rozdziałach pogrupowanych w czterech częściach. Pierwsza zestawia los "pożytecznych" zwierząt hodowanych dla mięsa i skór oraz pieszczochów. Druga wylicza wady i koszty wynikające z trzymania w domu ulubieńców. Trzecia koncentruje się na korzyściach, jakie ludzie czerpią z tego związku. Ostatnia to próba syntezy.

Wywód jest prowadzony jasno, na ile można to osiągnąć przy rozległym, a mało wyeksploatowanym temacie — logicznie. Kolejna rzecz często wynika z poprzednich, na argumenty znajdują się kontrargumenty.

Niby większość informacji albo wydaje się oczywista, albo już mi się obiła o uszy, jednak czytałam z zainteresowaniem. Niekiedy trafiały się ciekawostki całkiem dla mnie nowe.

Na końcu książki zebrano przypisy, bez których czyta się tekst równie dobrze — jedynie odsyłają do innych autorów (sporadyczne uwagi i komentarze do tekstu znajdują się w przypisach dolnych). Tytuły cytowanych prac umieszczono w bibliografii.

Język zrozumiały, acz Serpell nie unika fachowych terminów. Nie zauważyłam usterek językowych.

"Kroniki marsjańskie" — powieścio-zbiór

Tytuł:           Kroniki marsjańskie   

Tytuł oryginału: The Martian Chronicles
Autor:           Ray Bradbury          

Wydawnictwo:     Mediasat Poland       

Rok 1. wydania:  1950                  

Trudno mi zdecydować, czy to miał być zbiór opowiadań, czy powieść o kolonizacji Marsa. Z jednej strony — teksty są ułożone chronologicznie i bohaterowie wcześniejszych niekiedy występują w późniejszych. Albo wydarzenia z pierwszych części są wspominane w dalszych. Ale niektóre historyjki wydają się powiązane z całością wyłącznie tematycznie. A czasami opowiadania są wzajemnie sprzeczne — w bodajże drugim Marsjanie są o wiele mniejsi od Ziemian, w pozostałych już z grubsza równi wzrostem. Najpierw rdzenni mieszkańcy wszyscy wymierają, potem znowu się pojawiają. Ni to powieść, ni to różne wariacje na jeden temat...

To na pewno nie jest hard SF. Marsjanie często posługują się telepatią, chociaż jak na telepatów, to straszni z niektórych idioci do cna wyprani z empatii. Cóż, Ziemianie są jeszcze gorsi. Pierwsi astronauci zaraz po wylądowaniu łażą sobie beztrosko po powierzchni, bez żadnych skafandrów. Ciśnienie trochę niskie, ale da się oddychać. Po wymarciu/ wyjeździe niemal wszystkich na planecie, urządzenia nadal działają, prąd w gniazdkach i woda w kranach są. Jakby Autor wierzył, że dostarcza ich święty mikołaj. Socjologicznie również nie kupuję niektórych rozwiązań. Koloniści dowiadują się, że na Ziemi wybucha straszliwa i niszcząca wojna atomowa, więc czym prędzej tam wracają, zabierając nawet kobiety i dzieci... Coś takiego mógł wykombinować tylko ktoś, kto nigdy nie martwił się o rodzinę w pobliżu linii frontu.

Potraktowanie astronomii w książce domaga się odrębnego akapitu. Nie czepiam się Plutona — wtedy jeszcze był planetą. Pal licho kanały marsjańskie (chociaż już na początku XX wieku ustalono, że to tylko złudzenie). Ale nazwać Fobosa i Deimosa bliźniaczymi księżycami? A Bradbury upiera się przy tym określeniu — używa go co najmniej dwukrotnie. Galileusz już w XVII wieku obserwował księżyce Jowisza, potrafił je odróżniać. To chyba w połowie XX dało się ustalić, jak wyglądają satelity Marsa? Może nawet w jakiejś encyklopedii napisano, że one pozornie poruszają się w różnych kierunkach (dla obserwatora na powierzchni planety). Do tego Autor romantycznie uważa, że na obcej planecie widać obce gwiazdy.

Nie brakuje również innych błędów merytorycznych: Autor uznał mimozę za drzewo, umieścił na Marsie marmury, czyli skały powstałe najczęściej w wyniku przeobrażenia wapieni — skał osadowych, zbudowanych ze szkieletów morskich żyjątek. No, ewidentnie Bradbury nie odrobił lekcji, pisząc tę książkę. Być może dlatego, że to jedna z pierwszych.

Ciekawe wnioski można wysnuć z socjologicznego, amerykańskiego tła. Przebija obawa przed wojną i bombami atomowymi. Widać ślady przedwojennego modelu rodziny, w którym mąż zarabia, a żona opiekuje się domem. Jedna z opowieści pokazuje rasizm w pełnym rozkwicie — obraźliwe określenia, pogardliwy stosunek do Murzynów, aluzje do białych bawiących się w Ku Klux Klan, o czym wiedzą wszyscy w miasteczku... Niby wtedy w USA już nie było niewolnictwa, ale można odnieść wrażenie, że dopiero od tygodnia i jeszcze nikt się do tego nie przyzwyczaił.

Pod względem językowym też nie jest dobrze. Interpunkcja szwankuje, zdarzają się literówki... Rekordy bije paskudny błąd ortograficzny na stronie 136.

"Historia Izraela" — biblijnie

Tytuł:           Historia Izraela       

Tytuł oryginału: A History of Israel    
Autor:           John Bright            

Wydawnictwo:     Instytut Wydawniczy PAX

Rok 1. wydania:  1959                   

Wbrew tytułowi — to nie jest książka o narodzie, tylko o księdze. Wszystko bardzo mocno koncentruje się na Starym Testamencie, na ludziach i wydarzeniach tam opisanych. W przedmowie Autor wyraża nadzieję, że praca będzie pożyteczna dla osób poważnie traktujących poznawanie Biblii. Szkoda, że w tytule tego nie uwzględnił. Pierwsze wydanie powstało w 1959, ale ja czytałam tłumaczenie trzeciego, z roku 1981.

Książka pomija takie aspekty historii narodu jak gospodarka, literatura i sztuka, struktura społeczna, zabytki, które dotrwały do naszych czasów... Z drobnymi wyjątkami: wspomina o polityce fiskalnej i zagranicznej króla Salomona. Z literatury przysłowia (też Salomona) i psalmy załapały się na wzmiankę, acz bez podawania przykładów. Koncentruje się na rozwijaniu tematów poruszanych w Starym Testamencie — wędrówkach, starciach i przymierzach z sąsiadującymi krajami i plemionami, nieustannym buntach przeciwko prawom Jahwe... Prorokom poświęcono znacznie więcej miejsca niż kulturze. O tym, że Izraelici hodowali woły, dowiedziałam się po opisie, jak to jeden z proroków założył sobie na szyję jarzmo.

Tekst wręcz usiany jest odwołaniami do Biblii. Zapewne należy trzymać ją pod ręką i na bieżąco sprawdzać, jak to wyglądało w cytowanej księdze. Pozostałe źródła — fakt, raczej współczesne opracowania — zostały zepchnięte do przypisów (licznych). No, jeszcze od czasu do czasu znajdzie się wzmianka o jakiejś steli. Rozumiem, że Biblia jest bardzo ważnym źródłem wiedzy, ale długo zdawało mi się, że jedynym, jakie dotrwało do naszych czasów, i którym posiłkował się Bright.

Właściwie dopiero mniej więcej w połowie zaczęłam mieć wrażenie, że coś z tej lektury wynoszę. Nie tyle nową wiedzę, co pewne uporządkowanie starej. Na końcu znajdują się mapki tras Abrahama, ucieczki z Egiptu, Izraela i Judy itp. Można tam również znaleźć tablice chronologiczne (nawet interesujące — zestawiające równoległe wydarzenia w najważniejszych państwach w rejonie), indeks autorów, indeks miejsc biblijnych i pozabiblijnych (w podziale na poszczególne księgi, z podaniem wersu, ale już nie nazwy miejscowości. Te pozabiblijne to apokryfy itp.) oraz indeks osób, nazw geograficznych i etnicznych oraz haseł rzeczowych.

Mimo wszystko nie czułam, że ta książka jest adresowana do mnie. Raczej do teologów. Pozostali mogą zamknąć dzieło z przeświadczeniem, że starożytni Żydzi nie uprawiali ziemi, nie paśli stad, nie zajmowali się rzemiosłem, tylko wyznawali jakąś religię (tę jedynie słuszną lub pogańską), prorokowali, rządzili lub wchodzili w zatargi z sąsiadami.

Dopracowanie wydania mogło być lepsze. W tekście znalazły się usterki interpunkcyjne i powtórzenia. I nie mam tu na myśli powtórzeń wynikających z jasności przekazu naukowego, tylko brzydkie używanie dwóch podobnych słów niedaleko siebie. Literówki... Czegoś takiego jeszcze nie widziałam. To wygląda, jakby przy składaniu niektóre grupy liter wypadły i zostały wetknięte z powrotem na chybił trafił. Na stronie 108 dotknęło to nawet tytułu podrozdziału, który brzmi: "AZJA ZACHODNIed narodze EPOCE BRĄZU. IMPERIUM EGIPSKIE".

"Wyspa Pascalego" — raport

Tytuł:           Wyspa Pascalego  

Tytuł oryginału: Pascali's Island 
Autor:           Barry Unsworth   

Wydawnictwo:     Prószyński i S-ka

Rok 1. wydania:  1980             

Książkę wyróżnia forma — ma postać raportu pisanego przez szeregowego informatora do tureckiego sułtana. I ten raport okazał się dla mnie straszliwie nudny, szczególnie na początku. Szpieg rozwodzi się nad nieistotnymi pierdołami: jak wygląda morze w danej chwili, co bohater myśli, że inni ludzie o nim sądzą, czynności rybaka zarzucającego sieci... Nie kryje przy tym, że poprzednie doniesienia w części zostały wyssane z palca. Co kilka stron jojczy, że potrzebuje podwyżki (i na co — że nowe okulary, że ceny wzrosły...) albo że nie otrzymuje żadnej odpowiedzi na swoje listy. No, ja bym takiego informatora pogoniła do wszystkich diabłów.

Na szczęście książka jest krótka, a w drugiej połowie fabuła się rozkręca. Strach o własne życie (i pieniądze, nie zapominajmy o pieniądzach, Ekscelencjo) wypycha marudzenie. Akcja rozgrywa się w 1908 roku — w czasach niepokojów na Bałkanach, tuż przed detronizacją dostojnego adresata — na niewielkiej wyspie na Morzu Egejskim. Nie ma jednak wiele wspólnego z nowożytną historią. Głównym czynnikiem sprawczym jest angielski archeolog.

Bohaterowie dość porządnie zarysowani. Oczywiście, przez pryzmat tego wiecznie biadolącego informatora. Obserwacje na temat innych postaci ciekawe, każdy ma swoje cele, dążenia i tajemnice. Podobało mi się, że nikt nie jest wyłącznie dobry ani wyłącznie zły.

Fabuła niezbyt ciekawa, a nuda jest jeszcze uwypuklana przez formę raportu — narrator nie dosyć, że ciągle biadoli, to od czasu do czasu uprzedza fakty. Bo przecież trzeba powiadomić sułtana, o czym będzie czytał za kilka stron.

Za to pod względem językowym porządnie — nie pamiętam żadnych usterek. Może i coś było, ale zapewne złożyłam to na karb wad nieszczęsnego szpiega.

"Droga Cienia" — przygodówka

Tytuł:           Droga Cienia      

Tytuł oryginału: The Way of Shadows
Autor:           Brent Weeks       

Wydawnictwo:     MAG               

Rok 1. wydania:  2008              

Trudno mi orzec, do jakiego czytelnika skierowana jest powieść. Jeśli do młodzieży — za dużo w niej przemocy, jeśli do dorosłych — za dużo dzieciństwa protagonisty. Prawdopodobnie young adults. Motyw dziecka zabranego z ulicy przez mentora, a potem szkolonego na doskonałego wojownika nie jest specjalnie nowy w literaturze. No, gdyby to chociaż była dziewczynka, zawsze jakieś urozmaicenie.

Prawdziwa akcja zaczyna się, kiedy bohater podrośnie już na tyle, aby rozumieć bardziej złożone problemy. I żeby nieźle sobie radzić z zabijaniem. Dopiero wtedy pojawiają się intrygi polityczne, obce armie zagrażające krajowi, spiski na życie rodziny królewskiej... Innymi słowy, kłopoty postaci przestają być osobiste i przekształcają się w bardziej doniosłe.

Bohaterowie zróżnicowani i logiczni w swojej konstrukcji. Większość z nich jest zdecydowanie dobra lub zła, ale przynajmniej dwie centralne postacie pozostają interesująco niejednoznacznie. Autor stawia swoich bohaterów przed ciekawymi dylematami moralnymi.

Fabuła, szczególnie po dzieciństwie protagonisty, interesująca, pełna nieprzewidzianych zwrotów akcji i odkryć. Acz wątki romantyczno-erotyczne nadal trzymają się mocno. Gdzieś za połową książka naprawdę wciągnęła i trudno się było od niej odrywać. Ale niektóre rzeczy wydały mi się naciągane. Na przykład to, że dziewczynka uważana za córkę kobiety, która zmarła ponad dziesięć lat temu, zachowuje się jak przedszkolak — trzeba jej tłumaczyć podstawowe rzeczy i uspakajać, żeby nie płakała.

Świat niespecjalnie odbiega od standardów fantasy — kusze w roli najbardziej zaawansowanej technologicznie broni, czarownicy, magiczne artefakty. Jak często w literaturze amerykańskiej — jedyny Bóg pełni istotną funkcję. Ale przynajmniej ma konkurentów.

Język niezbyt staranny. Zdarzają się literówki, powtórzenia, brakujące przecinki... Rozbawiła mnie fraza ze s. 119: "cztery miesiące i sześć tygodni temu". Dlaczego nie pięć i pół miesiąca? Oraz fragmencik ze s. 372: "Cele dla arystokratów miały dziesięć stóp kwadratowych". Czyli niecały metr kwadratowy. A na tej powierzchni mieściła się ławka pełniąca rolę łóżka. Poza tym — kilka akapitów dalej do celi weszły trzy osoby (w tym jedna słusznego wzrostu) i nie musiały siedzieć sobie na kolanach.

Ogólnie — przyjemne czytadło nijak nie pretendujące do genialnego arcydzieła literatury światowej.

"Moralność pani Dulskiej" — uniwersalna klasyka

Tytuł:          Moralność pani Dulskiej
Autor:          Gabriela Zapolska      
Wydawnictwo:    Wydawnictwo Łódzkie    

Rok 1. wydania: 1906                   

Klasyczna tragifarsa, jedna z najbardziej znanych sztuk w polskim teatrze. Ostra satyra z gorzkim finałem. Napisana błyskawicznie — w kilkanaście dni. Chociaż od tego czasu minęło ponad sto lat i dwie wojny światowe, wyśmiewane wady ciągle są aktualne. Rozliczne panie Dulskie mają się nieźle, a panny Hesie zasypują Internet selfikami. Tylko romanse paniczów z pokojówkami wyszły z mody. Zapewne głównie dzięki wyparciu tych ostatnich przez odkurzacze.

Sztuka istnieje w dwóch wersjach: lwowskiej i krakowskiej. Różnią się szczegółami geograficznymi — na przykład celami dookołastolnych spacerów Felicjana. Autorka pisała o Lwowie, ale prapremiera odbyła się w Krakowie i do tekstu wprowadzono drobne zmiany, aby przybliżyć krytykowaną rodzinę widzom. W moim wydaniu znalazł się oryginalny wariant.

Jak to w komedii — postacie przerysowane. Wiadomo, jakimi cechami charakteryzuje się Dulska, nawet bez czytania. Najciekawszy wydał mi się Felicjan, który podczas całej sztuki wypowiada tylko jedno zdanie — przeklina rodzinę. To bezsilne milczenie sprawia wrażenie symbolicznego. Mela uroczo naiwna, Juliasiewiczowa kuta na cztery nogi, Hesia i Zbyszko — młodsze kopie starszego pokolenia...

Jak należało oczekiwać, fabuła służy do pokazania problemu w całej jego rozciągłości i ohydzie. Co tam właściwie zaszło, nie ma większego znaczenia. Ale kogoś zamordowano.

Moje wydanie zawiera posłowie z kilkoma ciekawymi informacjami: biografia Autorki, geneza utworu, jego pierwsze wystawienia, obsady, sukcesy na scenach krajowych i zagranicznych od napisania do lat sześćdziesiątych, cytaty z recenzji. Wprawdzie olbrzymia większość podanych nazwisk aktorów nic mi nie mówi, ale może komuś się to przyda.

Językowo tekst mógł być bardziej dopracowany. I nie mówię tu o tym, co napisała Zapolska, ale o literówkach. Początkowo myślałam, że to stylizacja postaci — trudno, żeby służąca Hanka czy jej matka chrzestna posługiwały się językiem literackim. Ale błędy w didaskaliach lub posłowiu... Trochę wstyd wydawać tak sztukę, która wzbogaciła polszczyznę o słowo "dulszczyzna". Co ludzie powiedzą?

"Tiara dla zabójcy" — spoiler w tytule

Tytuł:           Tiara dla zabójcy

Tytuł oryginału: Act of God       
Autor:           Charles Templeton

Wydawnictwo:     Al Fine          

Rok 1. wydania:  1977             

Uważam, że tłumaczenie tytułu jest beznadziejne. W książce przeplatają się dwa główne wątki. Tytuł zdradza rozstrzygnięcie jednego z nich, drugi to podpucha. Nie można było przełożyć na coś bardziej zbliżonego do oryginału?

Gdyby nie to, że od początku wiadomo, jakie decyzje podejmie główny bohater, czytałoby się nawet ciekawie. Autor zgrabnie łączy różne tematy, dostajemy mieszankę sensacji, kryminału i romansu. Bohaterów łączą więzi rodzinne, służbowe, religijne... Jak to w życiu. Poszczególne nitki w finale zaciskają się w mocny węzeł.

Podobały mi się postacie — zróżnicowane, niejednoznaczne, logiczne w ramach swojego paradygmatu. Kardynał wybierający między grzeszeniem uczynkiem a zaniedbaniem, naukowiec bystry i pracowity, lecz bez wahania przemycający z Izraela unikalne znalezisko archeologiczne, a poza tym szorstki w obyciu i niespecjalnie wierny żonie. Detektyw upierdliwy i uparty jak pijawka. Każda postać niby dobra, a jednak ma swoje za uszami, każda postawiona wobec interesującego dylematu.

Niekiedy jednak wkurzały mnie oczywiste błędy popełniane przez bohaterów. Zdawałoby się, tematy wałkowane od tysięcy lat, a ci nadal próbują zawracać rzekę kijkiem i wierzą, że im się uda.

Templeton nawet nie próbował trzymać się faktów. Już na początku książki dowiadujemy się, że papież Grzegorz XVII jest ciężko chory i może w każdej chwili umrzeć. A tymczasem Grzegorza o tak wysokim numerze w Rzymie jeszcze nie było. Jednak zerwanie z wielowiekową tradycją wybierania na tron Piotrowy wyłącznie Włochów — dobrze przewidział.

Tematyka religijna wydaje się ważna dla Autora — był ewangelikiem, nawet służył jako pastor, miał wkład w zakładanie Youth for Christ International, a w końcu ogłosił, że przeszedł kryzys wiary i został agnostykiem.

Nie zauważyłam jakichś poważniejszych usterek językowych, acz czasem coś mi zazgrzytało.

"Igrzyska śmierci" — młodzieżowa dystopia

Tytuł:           Igrzyska śmierci

Tytuł oryginału: The Hunger Games
Autor:           Suzanne Collins 

Wydawnictwo:     Media Rodzina   

Rok 1. wydania:  2008            

Ze względu na wiek głównej bohaterki — 16 lat — książka raczej dla młodzieży, acz zahacza i o poważniejsze tematy. Świat, w którym rozgrywa się akcja, jest nieskomplikowany, ale paskudny. Ma pewne naleciałości amerykańskie, składa się z Kapitolu (stolicy) oraz dwunastu regionów. Mieszkańcy większości z nich regularnie przymierają głodem. Każdy dystrykt co roku musi wystawić dwoje dzieci zwanych trybutami (w wieku między dwanaście a osiemnaście lat), które potem konkurują w tytułowych igrzyskach — reality show przerysowanym niemal do absurdu. Zwycięża ten, kto przeżyje pozostałych.

Autorka bardzo dobrze ustawia sympatię czytelnika. Nie da się nie kibicować bohaterce. Nie dosyć, że zgłasza się na ochotnika w zamian za młodszą siostrę, to jeszcze pochodzi z najbiedniejszego, ostatniego, zawsze lekceważonego regionu. Dzieci z niego na ogół są niedożywione, więc słabsze od rywali. Na domiar złego partnerem protagonistki — a więc kimś, kto będzie musiał zginąć, jeśli dziewczyna ma wygrać — jest chłopak, którego lubi, bo kiedyś uratował jej życie. Mentor obojga, człowiek opiekujący się zawodnikami i jako jedyny mogący im pomóc, rzadko kiedy trzeźwieje.

Minus tak precyzyjnie zbudowanych niekorzystnych warunków jest taki, że wiadomo, jak książka musi się skończyć. Gdyby ktoś miał jakiekolwiek wątpliwości — narracja jest prowadzona w pierwszej osobie. Ale droga do tego przewidywalnego finału jest ciekawa, a lektura bardzo wciąga.

Najciekawsze wydają się refleksje płynące z samych igrzysk. Dzieciaki zabijają się nawzajem, a ludzie oglądają transmisje. Jedni patrzą, bo muszą, inni — bo lubią. Dystrykty cienko przędą, ale zawodnikom przed igrzyskami nie żałuje się niczego. Na samą organizację zmagań również przeznacza się mnóstwo zasobów, ze sterowaniem klimatem w sporej zamkniętej kopule włącznie. Jeśli zbyt długo nie leje się krew i publiczności grozi nuda, coś tam trzeba zamieszać, żeby podkręcić emocje. Nastoletni trybuci nie tylko muszą zabić rywali. Bez przerwy są filmowani, więc powinni robić dobre wrażenie na sponsorach. Nawet nie mogą wygarnąć organizatorom, co sądzą o całej tej zabawie. Przypomina show-business?

Interesująca jest również niejednoznaczność bohaterów. Owszem, jedne dzieci mordują inne, ale w końcu zostały do tego zmuszone. Jedne bezpośrednio — takie są reguły gry, do której wcale nie chciały przystępować. Inne przez system — w niektórych dystryktach trybuci są szkoleni do zabijania od małego, stają się zawodowcami. Ale poza tym pozostają zwyczajnymi dziećmi, mają swoje osobowości. Ktoś jest silny, ktoś przebiegły... Pod względem literackim — piękny dylemat oraz ciekawy świat.

Nie mam uwag do języka.